Xeerarka Guurka iyo Furriinka Soomaalida Qadiimka ah

Xeerarka Guurka iyo Furriinka Soomaalida Qadiimka ah

Soomaalidu waa dad leh xeerar iyo nidaamyo dhaqan oo ay ku maamulaan arrimaha qoyska, gaar ahaan guurka iyo furriinka. Xeerarkaasi waxay kasoo unkamayeen waayo-aragnimo qadiimi ah oo ka tarjumaysay baahiyaha bulshada, sharaf ilaalinta qoysaska, iyo joogteynta xiriirka bulshada. Guurka iyo furriinku waxay ku salaysanaayeen xeer dhaqameed, diinta Islaamka, iyo is-afgarad beeleed.

Guurka Soomaalida Qadiimka ah

Guurka waa hay’ad qoys oo muhiim ah oo saldhig u ah bulshada. Soomaalida qadiimka ah waxay lahaayeen xeerar iyo hab-raacyo dhaxal-gal ah oo lagu maamulayo guurka, kuwaas oo lagu ilaaliyo sharafka iyo xasiloonida qoysaska.

1. Habka Guurka

Guurka Soomaalida qadiimka ah wuxuu lahaa habraacyo kala duwan, oo ay kamid ahaayeen:

• Guur la isku daray (Xil-ka-wareejin): Odayaasha qoyska ama beesha ayaa door weyn ku lahaa go’aaminta guurka. Mararka qaar gabadhii waxaa la siin jiray nin qaraabo ah si loo xoojiyo xiriirka qoyska ama beesha.
• Guur Jacayl ku salaysan: Inkasta oo ay jireen guuro lagu dhisay heshiisyo qoys, haddana waxaa jirey guuro ay dhallinyaradu isku doortaan jacayl awgii.
• Guur Mag-dhaw ah: Haddii ay dhacdo dil ama xad-gudub la xidhiidha qabiil ama qoys, gabadh ayaa lagu bixin jiray si ay xurmo u noqoto oo xasarad looga fogaado.
• Guurka Dumaashiga (Dhiig-gaaban): Haddii nin dhinto, waxaa caadi ahayd in mid ka mid ah walaalihiis uu guursado haweenaydiisa si carruurta aan la dayacin.

2. Shuruudaha Guurka

Guurku wuxuu lahaa xeerar dhaqameed oo lagu maamulayo, kuwaas oo isugu jiray:

✅ Mahriga (Yaradka): Waxaa waajib ahayd in ninku bixiyo mahrigii lagu heshiiyey. Mahriga wuxuu noqon jiray xoolo, dahab, ama wax kale oo qiimo leh.

✅ Markhaatiyaal: Guurku wuxuu u baahnaa markhaatiyaal si loo xaqiijiyo heshiiska.

✅ Duaada Guurka: Waxaa la sameyn jiray ducaynta iyo ducooyin lagu furo guurka.

✅ Ka-qaybgalka Qoyska: Odayaasha iyo hooyooyinka qoyska waxay door muhiim ah ka ciyaari jireen arrimaha guurka.

Furriinka Soomaalida Qadiimka ah

Furriinka wuxuu ka mid ahaa dhacdooyinka qoyska ee xeer gaar ah lagu maamulay. Inkasta oo aan furriinku aad u badnayn, haddana xeer dhaqameedku wuxuu xaddiday sababaha iyo habraaca furriinka.

1. Sababaha Furriinka

Furriinka waxaa lagu salayn jiray sababaha soo socda:

• Is-afgaranwaa iyo khilaaf joogto ah
• Dhaqaale xumo ama ninka oo daryeelka gabadha ku guuldarraysta
• Xad-gudub ama anshax xumo (Xushmo-darro)
• Ninka ama naagta oo aan carruur dhalin (waa arrin sababi kartay furriin, inkasta oo bulshada qaar ay dulqaad yeelan jireen)
• Dhinaca qoyska midkood oo cabasho ka keeno guurka

2. Habka Furriinka

• Ninku waa inuu si cad ugu dhawaaqo furriinka
• Gabadha xuquuqdeeda waa in la ilaaliyo (Haddii ay leedahay carruur, xeerka dhaqameedku wuxuu tilmaamayay cidda masuuliyadeeda qaadeysa)
• Magta iyo xuquuqda dumarka: Dumarku waxay xaq u lahaayeen inay helaan qayb ka mid ah xoolaha haddii furriinka ninku sababay.

3. Xeerarka Kadib Furriinka

• Gabadha waxay ahayd inay sugto xilliga iddada kahor inta aysan guursan nin kale.
• Carruurta la dhalay waxay inta badan raaci jireen qoyska ninka, laakiin hooyada ayaa xaq u lahayd inay daryeesho haddii ay awood u leedahay.
• Haddii furriinku uu dhacay iyada oo la is-qabtay muddo gaaban, ninku waxaa laga rabay inuu bixiyo magdhaw.

Gabagabo

Xeerarka guurka iyo furriinka ee Soomaalida qadiimka ah waxay ahaayeen kuwo si adag loo ilaalin jiray si qoyska iyo bulshada loo xasiliyo. Inkasta oo waqtigu isbedelay oo dhaqamo cusub yimaadeen, haddana xeerarkii hore waxay sii ahaayeen laf-dhabarka nidaamka qoyska ee bulshada Soomaaliyeed.