Sida Xeer-hoosaadyada Qabiiladu u Kala Duwanaayeen

 Sida Xeer-hoosaadyada Qabiiladu u Kala Duwanaayeen

Soomaalidu waa dad leh nidaam bulsho oo ku dhisan qabiil, waxaana qabiil walba uu lahaa xeer-hoosaadyo (qaanuunyo gaar ah) oo lagu maamulo arrimaha bulshada. Inkasta oo xeerka guud ee dhaqanka Soomaalida uu lafdhabar u ahaa dhammaan qabiilooyinka, haddana qabiil walba wuxuu lahaa waxyaabo gaar ah oo xeerkiisa lagu saleeyo, taasoo keentay kala duwanaansho xagga xeer-hoosaadyada ah.

Maxaa Sababay Kala Duwanaanshaha Xeer-hoosaadyada?

Xeer-hoosaadyadu waxay ku kala duwanaayeen sababo ay ka mid yihiin:

1. Deegaanka iyo Nolosha Qabiilka

• Qabiilooyinka xoolo-dhaqatada ah waxay xeerarkooda xoogga saari jireen nidaamka daaqa, biyaha, iyo xoolaha, maadaama ay nolol-guurto ahaayeen.
• Qabiilooyinka beeraleyda ah waxay xeer-hoosaadyadooda diiradda saari jireen ilaalinta dhulka, wax-soo-saarka, iyo nidaamka milkiyadda beeraleyda.

2. Taariikhda iyo Khibradda Qabiilka

• Qabiilooyin qaar waxay lahaayeen taariikh ay dagaallo badan soo mareen, taasoo keentay in xeerarkooda ay xoogga saaraan dagaalka, magta, iyo ciqaabta danbiyada culus.
• Qabiilooyin kale oo ku noolaa deegaano nabdoon waxay xooga saareen xeerarka nabadda iyo xalinta khilaafaadka si loo ilaaliyo xasilloonida qabiilka.

3. Dhaqaalaha iyo Ganacsiga

• Qabiilooyinka xeebaha ku teedsan waxay xeer-hoosaadyadooda u dhiseen sidii loo ilaalin lahaa xiriirka ganacsiga, badaha, iyo kalluumeysiga.
• Qabiilooyinka dhulka bannaan deggan waxay xeerarkooda diiradda saari jireen xoolaha, dad la’aanta dhulka, iyo habka deegaamaynta.

Tusaalayaal ka Mid ah Kala Duwanaanshaha Xeer-hoosaadyada

1. Xeerarka Dagaalka iyo Nabadda

• Qabiilooyinka qaar waxay lahaayeen xeerar si adag u nidaaminayey dagaalka, sida in aan la weerarin dumarka, caruurta, iyo culimada.
• Qabiilo kale waxay lahaayeen xeerar oggolaanayey aargoosiga, taasoo macnaheedu ahaa in haddii qof la dilo, qabiilkiisa ay xaq u lahaayeen in ay qof kale dilaan.

2. Xeerka Magta

• Magta (diya) dadka la dilay ama dhaawaca loo geysto way kala duwanaan jirtay.
• Qabiilo qaar waxay si sax ah u raaci jireen xeerka Islaamka (100 halaad oo geel ah), halka kuwo kale ay qabiil ahaan u dejisan jireen tiro kale oo u gooni ah.

3. Xeerarka Guurka iyo Qoyska

• Qabiilooyin qaar guurkooda wuxuu ahaa mid la isku daro oo qoysasku go’aan ka gaaraan.
• Qabiilo kale waxay ahaayeen kuwo oggolaa in gabdhaha iyo wiilasha ay si xor ah isu guursadaan iyagoon qoysasku ku lug lahayn.

4. Xeerka Milkiyadda Dhulka iyo Kheyraadka

• Qabiilooyinka beeraleyda ah waxay lahaayeen xeerar adkeynaya in dhul beereed si gooni ah loo lahaan karo.
• Qabiilooyinka xoolo-dhaqatada ah waxay ku dhaqmi jireen nidaam daaqsin oo guud ah, halka biyaha iyo dhul-daaqsimeedkuna ay ahaayeen wax la wadaago.

Gunaanad

Xeer-hoosaadyada qabiiladu way kala duwanaayeen iyadoo lagu salaynayo deegaan, nolol, taariikh, dhaqaale, iyo baahiyaha gaarka ah ee qabiilka. Inkasta oo ay jireen waxyaabo guud oo Soomaalida wadaagaan, haddana qabiil walba wuxuu lahaa xeerar u gaar ah oo lagu maamulo arrimaha nololeed ee bulshada.