Dagaalladii Soomaalida iyo Abyssinia

Dagaalladii dhexmaray Soomaalida iyo boqortooyadii Abyssinia ( Itoobiya) waxay ahaayeen kuwo soo jireen ah oo ku salaysnaa isku dhacyo taariikhi ah oo u dhexeeyay labada dhinac. Xiriirkaas colaadeed waxa uu ku salaysnaa dagaal siyaasadeed, dhaqaale, iyo mid diimeed oo waqtiyo kala duwan soo socday, gaar ahaan laga soo bilaabo qarnigii 14-aad ilaa qarnigii 19-aad. Halkan waxaa ku faahfaahin qodobkan:

1. Sababaha Khilaafka Soomaalida iyo Abyssinia

Dagaallada u dhexeeyay Soomaalida iyo Abyssinia waxay ka dhashay dhowr sababood oo muhiim ah, kuwaas oo ay ka mid yihiin:

• Xuduudaha Dhuleed: Labada dhinac waxay ku muransanaayeen lahaanshaha dhul beereed iyo daaqsin, gaar ahaan dhulka ku teedsan dooxada Wabiga Shabeelle iyo Harar.
• Diinta: Soomaalidu waxay ahaayeen dad Muslim ah oo diinta Islaamka ku faafiyay Geeska Afrika, halka Abyssinia ahayd boqortooyo Kirishtan ah oo iskeed u difaacanaysay. Isku dhacyo diimeed ayaa ka dhashay doorka labada dhinac ay ku lahaayeen faafinta diinta iyo ilaalinta awoodooda.
• Dagaalka Ganacsiga iyo Saamaynta: Labada dhinac waxay ku tartamayeen inay gacanta ku dhigaan ilaha dhaqaalaha, sida ganacsiga xoolaha, qalinka, iyo badeecooyinka kale ee mara xeebaha iyo dhulka dooxooyinka.

2. Dagaalkii Axmed Gurey iyo Abyssinia (1529–1543)

Mid ka mid ah dhacdooyinka ugu waaweyn ee ku suntan dagaallada Soomaalida iyo Abyssinia waa halgankii Axmed Ibraahim al-Ghazi (Axmed Gurey). Axmed Gurey wuxuu hoggaaminayay ciidamo Soomaali ah oo diimeed (jihad) si loo jebiyo boqortooyada Abyssinia.

• Bilowga Dagaalka: Axmed Gurey wuxuu dagaalka ka bilaabay degaanka Harar, isagoo ujeedkiisu ahaa inuu soo celiyo dhul Muslim ah oo ay qabsadeen Abyssinia.
• Guulihii Axmed Gurey: Axmed Gurey iyo ciidankiisii waxay guulo waaweyn ka gaareen dagaallada, iyagoo qabsaday magaalooyin badan oo ka tirsan dhulka Abyssinia, sida Debre Berhan, Gondar, iyo Axum.
• Dagaalkii Weynaa ee Wayna Daga: Axmed Gurey wuxuu Abyssinia kala kulmay iska caabin xooggan, waxaana boqortooyada Abyssinia taageero ka helay ciidamo ka socda Boortaqiiska, kuwaas oo la dagaallamay ciidamadii Soomaalida.
• Geeridii Axmed Gurey: Axmed Gurey wuxuu ku dhintay dagaal ka dhacay 1543 meel ku dhow Lake Tana, waxaana dagaalkii ku dhammaaday guuldarro ku timid ciidamadii Soomaalida.

3. Dagaalladii Xiga

Inkasta oo halgankii Axmed Gurey dhammaaday, xiriirka Soomaalida iyo Abyssinia weli wuxuu ku salaysnaa colaado:

• Isku Dhacyada Xuduudaha: Qarnigii 17-aad iyo 18-aad, beelaha Soomaalida ee deganaa Hararge iyo dhulka ku dhow waxay dagaallo ka galeen Abyssinia si ay uga hortagaan xoogagga Kirishtanka ee doonayay inay soo farageliyaan dhulkooda.
• Xiriirka Soomaaliyeed iyo Muslimiinta Kale: Soomaalidu waxay taageero ka heleen boqortooyooyin kale oo Muslim ah, sida Ottoman Empire, kuwaas oo mararka qaar taageero u fidin jiray beelaha Soomaalida.

4. Saamaynta Dagaallada

• Isbeddelka Awoodda Siyaasadeed: Dagaalladaas waxay keeneen isbeddel awood oo ka dhacay Geeska Afrika, iyadoo Abyssinia ay awooddeeda soo celisay markii ay taageero ka heshay Boortaqiiska.
• Xiriirka Soomaalida iyo Abyssinia: Colaadda taariikhiga ah waxay u horseeday xiriir go'doonsan oo u dhexeeyay labada dhinac, iyadoo saameynteedu ka muuqato ilaa maanta.
• Diinta iyo Dhaqanka: Soomaalida waxay sii xoojiyeen diinta Islaamka iyo dhaqankooda, halka Abyssinia ay sidoo kale ku dadaashay ilaalinta dhaqankeeda iyo Kirishtanka.

5. Dersiga Taariikhiga ah ee Dagaallada

Dagaalladii dhexmaray Soomaalida iyo Abyssinia waxay ka mid yihiin kuwa ugu waaweyn ee taariikhda Geeska Afrika, waxaana ay muujinayaan:

• Sida Soomaalidu uga dhiidhiday faragelinta shisheeyaha iyo ilaalinta dhulkooda.
• Sida diinta iyo dhaqanka ay u noqon karaan awood mideyn karta ummad.
• Saameynta taageerada shisheeye ee ku saabsan colaadaha ka dhex dhaca dalal deris ah.