Boqortooyadii Ifat

  Boqortooyadii Ifat iyo Xiriirka Soomaalida

Boqortooyadii Ifat waxay ahayd mid ka mid ah boqortooyooyinkii taariikhiga ahaa ee ku yaallay Geeska Afrika, gaar ahaan degaanka Itoobiya iyo qaybaha qaar ee Soomaaliya. Boqortooyadan waxay leedahay taariikh qoto dheer oo la xiriirta diinta Islaamka, siyaasadda, iyo ganacsiga, iyadoo door muhiim ah ka ciyaartay xiriirka Soomaalida iyo bulshada kale ee gobolka. Hoos waxaa ku faahfaahsan warbixin ku saabsan Boqortooyadii Ifat iyo sida ay Soomaalidu ula macaamiltay.

Bilowga Boqortooyadii Ifat

Boqortooyadii Ifat waxaa la aasaasay qarnigii 13-aad, waxaana xukunka ka hirgeliyey boqor diinta Islaamka u janjeeray oo lagu magacaabi jiray Cumar Walashma. Xarunta boqortooyadu waxay ahayd magaalada Shoa (oo ku taal Itoobiya maanta), laakiin waxay si dhaqso ah ugu faafay dhul badan oo ku yaalla Geeska Afrika.

Boqortooyada Ifat waxay ahayd boqortooyo Islaami ah, waxayna xiriir dhow la lahayd bulshooyinka Muslimka ah ee deriska la ah, gaar ahaan Soomaalida, Carabta, iyo Faarisiyiinta. Diinta Islaamka ayaa ahayd tan isku xirta bulshadaas, iyadoo ka dhigaysa Ifat xarun muhiim ah oo Islaamku ku fido.

Xiriirka Ifat iyo Soomaalida

Boqortooyadii Ifat waxay xiriir dhow la lahayd bulshada Soomaalida xagga ganacsiga, siyaasadda, iyo diinta. Xiriirkaas waxaa lagu sifayn karaa dhowr dhinac oo muhiim ah:

1. Ganacsiga iyo Iskaashiga Dhaqaale

Ifat waxay ahayd boqortooyo xeebeed oo xiriir ganacsi la lahayd magaalooyinka xeebaha Soomaalida, sida Saylac iyo Berbera. Magaalooyinkaas waxay ahaayeen xarumo muhiim ah oo ay ka dhoofaan badeecooyinka Soomaalida sida geela, xoolaha nool, iyo haragga, halka ay kasoo dejin jireen alaabo ka timaadda Carabta iyo Hindiya.

Ganacsatada Soomaalida waxay kaalin weyn ka qaadatay kobcinta ganacsiga Ifat, iyadoo magaalooyinka xeebaha ah ay noqdeen buundo isku xirta Boqortooyada Ifat iyo ganacsatada Caalamka Muslimka.

2. Isku-xirka Diinta Islaamka

Boqortooyada Ifat waxay ahayd mid aad ugu heellan faafinta diinta Islaamka ee Geeska Afrika. Culimada Ifat waxay saameyn weyn ku yeesheen Soomaalida, iyagoo gacan ka geystay faafinta diinta iyo kobcinta dhaqanka Islaamiga. Magaalooyinka Soomaalida sida Saylac iyo Harar waxay noqdeen xarumo waxbarasho oo lagu barto culuumta Islaamka, taasoo kor u qaaday xiriirka labada dhinac.

3. Dagaallada iyo Iskaashiga Millatari

Ifat waxay la kulantay cadaadis xooggan oo kaga imanayey boqortooyadii Kiristaanka ahayd ee Itoobiya. Xilliyo badan, Boqortooyada Ifat waxay iskaashi millatari la sameysay Soomaalida si ay uga hortagto xoogagga Itoobiya. Soomaalidu waxay bixin jireen ciidamo iyo sahay millatari oo gacan ka geysan jirtay difaaca Ifat iyo dagaallada ka dhanka ah Itoobiya.

4. Iskaashiga Siyaasadeed

Hoggaamiyeyaasha Ifat iyo qabiilooyinka Soomaalida waxay lahaayeen xiriir siyaasadeed oo xooggan. Dhinacyo badan ayaa ka wada shaqeyn jiray ilaalinta ganacsiga, xasilloonida degaanka, iyo horumarinta bulshada Muslimka ah ee gobolka. Ifat waxay noqotay awood isku xidha Soomaalida iyo boqortooyooyinka kale ee Islaamiga ah ee ku yaallay Bariga Afrika iyo Carabta.

Burburkii Boqortooyadii Ifat iyo Saameyntii Soomaalida

Boqortooyadii Ifat waxay la kulantay dhibaatooyin waaweyn qarnigii 14-aad iyo 15-aad. Waxaa ugu muhiimsanaa:

1. Cadaadiskii Boqortooyadii Itoobiya: Xoogagga Kiristaanka ee Itoobiya, oo taageero ka helay                  gumaystayaasha reer Yurub sida Boortaqiiska, ayaa si joogto ah u weeraray Ifat.

2. Khilaafaad Gudaha Ah: Ifat waxay sidoo kale la kulantay khilaafaad siyaasadeed iyo mid qabiil, taas      oo wiiqday awooddeedii millatari iyo dhaqaale.

3. Hoos u dhicii Ganacsiga: Markii ganacsiga caalamiga ah ee Geeska Afrika uu dib uga wareegay              xeebaha kale ee Carabta iyo Aasiya, Ifat waxay lumisay ilaha muhiimka ah ee dhaqaalaha.

Si kastaba ha ahaatee, burburka Ifat wuxuu horseeday dhalashada boqortooyooyin kale oo Islaami ah sida Adal (Awdal), taasoo xiriir dhow la lahayd Soomaalida oo sii waday dagaalladii iyo iskaashigii ka dhanka ahaa Itoobiya.

Dhaxalka Ifat iyo Soomaalida

Xiriirka Boqortooyadii Ifat iyo Soomaalida wuxuu saameyn ku yeeshay Geeska Afrika ee dhinacyada kala duwan:

1. Diinta Islaamka: Ifat waxay qayb weyn ka qaadatay faafinta iyo xoojinta Islaamka ee gudaha                    Soomaalida.

2. Ganacsiga iyo Dhaqaalaha: Ifat waxay kor u qaaday ganacsiga Soomaalida, iyadoo magaalooyinkii          xeebaha noqdeen xarumo caalami ah oo ganacsi.

3. Midnimada Muslimka Geeska Afrika: Ifat iyo Soomaalidu waxay tusaale u noqdeen sida iskaashiga        Muslimku u kobcin karo bulshada iyo diinta.

Boqortooyadii Ifat waxay taariikh lama illaawaan ah uga tagtay xiriirka Soomaalida iyo guud ahaan Geeska Afrika, iyadoo astaan u ah isku xirnaanta siyaasadeed, dhaqaale, iyo diimeed ee bulshada gobolka.