Sidee Dadkii Hore u Guurguuri Jireen ?

 Socdaalkii iyo Guurguuristii Dadkii Hore ee Geeska Afrika

Geeska Afrika, oo ah gobol ka kooban waddamada ay ka midka yihiin Soomaaliya, Itoobiya, Eritrea, Djibouti, iyo qayb ka mid ah Kenya, ayaa muddo dheer ahaa goob muhiim ah oo ay ku socdeen isbeddelo dhaqan, bulsho, iyo dhaqaale. Dadkii hore ee ku noolaa Geeska Afrika waxay muujinayeen dhaqdhaqaaqyo guurguur ah oo ay sababayeen xaaladaha cimilada, colaadaha, baahida ilaha biyaha iyo cunto, iyo sidoo kale baadi-goobka dhul beereed cusub.

1. Taariikhda Hore ee Guurguurista

Daraasadaha taariikhiga ah waxay muujinayaan in Geeska Afrika uu yahay mid ka mid ah meelihii ugu horreeyey ee bini-aadamku ka bilaabay socdaalka iyo nolosha deggan. Qadiimiga DNA-da ayaa caddeeyey in bini-aadamka casriga ah (Homo sapiens) ay ka soo baxeen Bariga Afrika, gaar ahaan goobaha ku dhow webiyada Jubba iyo Shabeelle. Dadkii hore waxay si tartiib ah ugu faafeen dhulka deriska ah iyaga oo raadinaya dhulal ka roon oo ay ku noolaadaan.

Qarnigii sagaalaad ee kahor dhalashada Nabi Ciise  (CS), dhaqdhaqaaqyada dadku waxay xoog u saameeyeen deegaanka iyo dhaqaalaha gobolka. Tusaale ahaan, xilligii hore ee Neolithic-ka, dadka reer Geeska waxay bilaabeen xoolo dhaqashada, taas oo keentay in dadku guuraan si ay u raadiyaan daaq wanaagsan iyo biyo. Nolosha guurguurka ah ee dadkani waxay ahayd mid ku salaysan xiriir xooggan oo ka dhexeeya deegaanka iyo baahiyaha nololeed ee maalinlaha ah.

 

2. Dhaqamada iyo Guurguurka

Bulshooyinka Geeska Afrika waxay lahaayeen dhaqamo kala duwan oo ay ku taageerayaan noloshooda guurguurka ah. Dadka Oromada ee Itoobiya waxay caan ku ahaayeen nidaamkooda dhaqan-dhaqaale ee guurguurka oo loo yaqaan "Gadaa," kaas oo hagayay noloshooda bulshada iyo siyaasadda. Soomaaliduna waxay lahaayeen dhaqanka xoolo-dhaqashada iyo nolol guur-guur ah oo ku saleysan xiriirka u dhexeeya qoyskeeda iyo deegaankooda.

Guurguurka ma ahayn oo keliya dhaqdhaqaaq dhaqaale, balse wuxuu sidoo kale keeni jiray is-dhexgalka dhaqamada. Is-dhexgalkaas wuxuu horseeday in bulshooyinku wadaagaan aqoon, xirfado farsamo, iyo hal-abuur dhanka beeraha iyo xoolaha ah. Tusaale ahaan, beeraha qamadiga iyo galleyda ayaa si weyn ugu faaftay Geeska Afrika iyada oo ay sabab u tahay dhaqdhaqaaqa dadkii hore.

3. Saameynta Cimilada iyo Deegaanka

Isbeddelada cimilada ee gobolka ayaa ka mid ahaa sababaha waaweyn ee guurguurista. Xilliyada abaarta daba-dheeraatay waxay ku khasbi jireen bulshada inay ka tagaan dhulalkooda una guuraan dhul cusub oo roobabku ka badan yihiin. Waxaa jira caddaymo muujinaya in xilligii Holocene, Geeska Afrika uu soo maray isbeddel cimilo oo weyn oo keenay qaleyl iyo dhul-barar baahsan. Isbeddelkan wuxuu qasbay bulshada inay raadiso ilaha cusub ee biyaha sida webiyada, harooyinka, iyo dhulka qoyaanka leh.

Xoolo dhaqashada ayaa sidoo kale door weyn ka ciyaartay socdaalka. Dadka xoolo dhaqatada ah waxay raaci jireen roobka iyo daaqa iyaga oo u guuri jiray dhulka buuraha leh xilliyada abaaraha. Deegaanka buuraleyda ah sida kuwa ku yaalla Itoobiya iyo dhulka dooxooyinka ah sida kuwa Soomaaliya waxay noqdeen meelaha ugu muhiimsan ee guurguurka.

4. Saameynta Ganacsiga iyo Is-dhexgalka Bulsho

Guurguurista iyo socdaalka dadkii hore ee Geeska Afrika waxay gacan ka geysteen kobcinta ganacsiga. Geeska Afrika wuxuu ahaa isha marin muhiim ah oo isku xirta Bariga Dhexe, Hindiya, iyo Afrika inteeda kale. Ganacsigii qadiimiga ahaa ee badeecadaha sida dhuxusha, malabka, iyo dhogorta ayaa lagu xoojiyay guurguurka dadka oo abuura waddooyin cusub oo ganacsi.

Dekadaha Berbera, Zeila, iyo Massawa waxay ka mid ahaayeen xarumaha ganacsi ee muhiimka ah ee isku xira bulshooyinka Geeska Afrika iyo kuwa deriska la ah. Socdaalka ganacsiga ayaa sidoo kale horseeday is-dhexgal bulsho oo keentay in la wadaago diimaha, sida Islaamka iyo Masiixiyadda, oo ku faafay gobolka iyada oo ay sabab u tahay guurguurka dadkii hore.

5. Saameynta Colaadaha iyo Isku-dhacyada

Colaadaha u dhexeeya qabiilooyinka iyo kooxaha guurguura ayaa iyana ka mid ahaa sababaha guurguurka. Tartanka kheyraadka sida biyaha iyo daaqa ayaa sababi jiray isku dhacyo keena in bulshooyin dhan ay ka guuraan deegaannadooda. Guurguurka noocan ah wuxuu keeni jiray inay dadkaasi galaan dhul cusub, halkaas oo ay u abuuraan fursado dhaqaale iyo nolol cusub.

Intaa waxaa dheer, dadka ka soo guuray Geeska Afrika waxay saamayn ku yeesheen waddamada deriska ah sida Suudaan, Uganda, iyo waddamada kale ee Bariga Afrika. Socdaalkooda wuxuu horseeday in la abuuro nidaamyo cusub oo dhaqan, ganacsi, iyo bulsho.

 

6. Saamaynta Ilaa Maanta

Saamaynta socdaalka iyo guurguurista dadkii hore ee Geeska Afrika waa mid weli muuqata maanta. Dhaqamada guur-guurka iyo xiriirka bulshada ayaa weli ah qayb muhiim ah oo ka mid ah nolosha bulshada Geeska Afrika. Intaa waxaa dheer, dhaqdhaqaaqyada guurguurka iyo socdaalka ayaa gacan ka geystay samaynta xuduudaha qabiilada iyo bulshada ee maanta jira.

Geeska Afrika wuxuu weli yahay goob muhiim ah oo ay socdaan dhaqdhaqaaqyo bulsho iyo dhaqaale oo isku xidha dadka ku nool gobolka iyo adduunka intiisa kale. Dhammaan waxyaabahan waxay caddeeyaan sida uu guurguuristii dadkii hore ee Geeska Afrika u saameeyey nolosha aadanaha ee gobolka iyo guud ahaan dunida.

Gabagabo

Socdaalka iyo guurguurista dadkii hore ee Geeska Afrika waxay ahayd mid ku salaysan baahiyaha nololeed, deegaanka, dhaqaalaha, iyo colaadaha. Guurguuristan waxay door weyn ka ciyaartay abuurista bulshooyin is-dhexgal ah oo wadaaga dhaqan iyo dhaqaale. Daraasadda taariikhda guurguurka dadkii hore waxay noo muujinaysaa sida muhiimka ah ee deegaanka iyo dhaqanka ugaalin u yihiin nolosha bulshada Geeska Afrika.