Asalka Soomaalida

 Asalka Soomaalida: Halkee Ayay Kasoo Jeedaan ?

 

Asalka Soomaalida waa mowduuc xiiso leh oo ay ku lammaan yihiin daraasado badan oo ku saabsan taariikhda, juqraafi ahaan, hidde-sidaha, iyo dhaqanka bulshada Soomaaliyeed. In kasta oo ay jiraan aragtiyo kala duwan oo laga bixiyay asalka Soomaalida, haddana waxaa jira isku xirnaan caddaynaysa inay ka mid yihiin bulshooyinka qadiimiga ah ee gobolka Geeska Afrika.

1. Soomaalida iyo Qowmiyadda Kuush

Dadka Soomaaliyeed waxaa loo tiriyaa inay ka soo jeedaan qowmiyadda Kuush oo ah dad ku noolaa Geeska Afrika muddo ka badan 5,000 sano. Kuushiyiintu waxay ahaayeen qowmiyad ku hadasha luuqado kala duwan oo hoos yimaada laanta Afro-Aasiyatiga (Afroasiatic). Dadkani waxay degenaayeen dhulka hadda loo yaqaano Ethiopia, Suudaan, iyo Soomaaliya. Sida ay sheegayaan daraasadaha taariikhiga ah iyo cilmiga hidde-sidaha (genetics), Soomaalidu waxay leeyihiin xididdo dhow oo ay wadaagaan bulshooyinka kale ee gobolka, sida Oromo, Beja, iyo Sidama.

2. Soomaalida iyo Xiriirka Carabta

Waxaa jira sheekooyin dhaqameed iyo diimeed sheegaya in Soomaalida ay xididdo la leeyihiin Carabta. Sheekadani waxay ku saleysan tahay xiriirkii taariikhiga ahaa ee u dhexeeyay Soomaalida iyo Carabta, gaar ahaan xilliyadii ganacsiga iyo fidinta Islaamka. Sida ku cad sheekooyinka qabiilada qaarkood, waxaa la rumeysan yahay in qaar ka mid ah Soomaalida ay asal ahaan ka soo jeedaan carab ka soo haajirtay Jasiiradda Carabta oo degay xeebaha Soomaaliya. Hase yeeshee, cilmiga hidde-sidaha iyo taariikhda qadiimiga ah ayaa muujinaya in Soomaalidu si weyn uga soo farcantay bulshooyin Afrikaan ah oo deegaanka Geeska Afrika ku noolaa kumanaan sano ka hor.

3. Juqraafi ahaan iyo Dhaqanka Soomaalida

Degenaanshaha Soomaalida ee Geeska Afrika wuxuu aad ugu xidhan yahay juqraafiga gobolka. Gobolka Soomaaliya waxaa ku yaal dhul leh cimilada qallalan ee ku habboon xoolo-dhaqashada, taasoo ah hab nololeedka qowmiyadaha Soomaaliyeed tan iyo waayihii hore. Daraasado juqraafiyeed ayaa muujinaya in Soomaalidu ay ahaayeen dad ku noolaa dhulka saxaraha u dhow ee bariga Afrika, kuwaas oo xoolo-dhaqashada iyo guurguurista ku xirnaa. Intaa waxaa dheer, dhaqanka iyo luuqadda Soomaalida ayaa caddayn u ah xiriirka ay la leeyihiin bulshooyinka kale ee bariga Afrika, gaar ahaan kuwa ku hadla luuqadaha Afro-Aasiyatiga.

4. Cilmiga Hidde-sidaha iyo Soomaalida

Daraasadaha casriga ah ee cilmiga hidde-sidaha (genetics) ayaa bixiyay aragtiyo cusub oo ku saabsan asalka Soomaalida. Baaritaanno lagu sameeyay hiddo-sidaha Soomaalida ayaa muujiyay inay leeyihiin isku dhaf ah Afrikaan iyo dad kale oo ka yimid dhanka waqooyi bari ee Afrika iyo koonfurta Jasiiradda Carabta. Hase yeeshee, hidde-sidaha Soomaalida ayaa aad ugu dhow bulshooyinka kale ee gobolka Geeska Afrika, taasoo muujinaysa xidhiidh taariikhi ah oo soo taxnaa kumanaan sano.

5. Saameynta Dhaqanka iyo Suugaanta

Soomaalidu waa bulsho leh dhaqan soo jireen ah oo ku salaysan af Soomaali hodan ku ah suugaan iyo taariikh. Suugaanta Soomaalida ee hodanka ah waxay ku qotontaa sheekooyin tilmaamaya asalka bulshada iyo halgankii ay la soo kulmeen. Gabayada, heesaha, iyo sheekooyinka dhaqanka ayaa marar badan xusaya halgankii bulshadu ku badbaadday cimilada qallafsan iyo dagaallada qabiilada. Dhaqankaas suugaaneed wuxuu si weyn u iftiiminayaa in Soomaalidu yihiin dad asal ahaan ku abtirsada dhulka Geeska Afrika.

6. Aragtiyo Qoraaleed iyo Caddaymo Taariikhi ah

Caddaymo qoraaleed oo laga helay qoraallo qadiimi ah ayaa sidoo kale tilmaamaya joogitaanka Soomaalida ee dhulka Geeska Afrika. Waddamo sida Masar iyo Giriigga qadiimiga ah ayaa ku xusay dad ku noolaa "dhulkii Punt" oo loo aqoonsaday inay tahay Soomaaliya. Taariikhyahannada qadiimka ah ee Giriigga iyo Roomaanka waxay si gaar ah u tilmaameen dad ganacsiga iyo badda ku xeeldheer oo ka soo jeeda xeebaha Soomaaliya.

Gabagabo

In kasta oo ay jiraan aragtiyo kala duwan oo ku saabsan asalka Soomaalida, haddana waxaa muuqata in dadka Soomaaliyeed ay leeyihiin taariikh dheer oo ku xidhan dhulka Geeska Afrika. Cilmiga hidde-sidaha, dhaqanka, iyo daraasadaha taariikhiga ah ayaa muujinaya in Soomaalidu ay yihiin bulsho qadiimi ah oo xiriir dhow la leh bulshooyinka kale ee bariga Afrika iyo Jasiiradda Carabta. Asalka Soomaalida wuxuu markhaati ka yahay isku dhafka taariikhiga ah ee bulshada iyo deegaanka Geeska Afrika, taas oo ka dhigaysa mid ka mid ah qowmiyadaha ugu hodansan taariikh ahaan iyo dhaqankaba.

Sawirka ayaa muujinaya taariikhda iyo asalka soomaaliyeed , oo ay ku jiraan muuqaalka duurka Geeska Afrika, Soomaalida xoolo -dhaqashada ku mashquulsan , doonyaha carabta oo xeebaha ganacsiga wata , iyo dhaqanka soo jireenka ah ee ay astaan u yihiin guryaha dhaqanka  iyo qoraallada qadiimigs sh.