Axmed Gurey (Axmed Gran)

Axmed Gurey (Axmed Gran)

Axmed Gurey (oo sidoo kale loo yaqaan Axmed Gran ama Axmed ibn Ibrahim al-Ghazi) wuxuu ahaa halyey Soomaaliyeed, hoggaamiye milateri, iyo amiir ka tirsan Boqortooyada Adal ee Geeska Afrika. Taariikhdiisa ayaa si qoto dheer ugu suntan loollankii weynaa ee uu kula jiray Boqortooyada Kiristaanka ee Itoobiya xilligii qarnigii 16-aad.

1. Taariikh Nololeed

• Magac: Axmed ibn Ibrahim al-Ghazi
• Magac Caan ah: Axmed Gurey (Axmed Dheer), oo ka yimid dhererkiisa oo la sheegay inuu aad u dheeraa.
• Dhalasho: Waxaa la aaminsan yahay inuu ku dhashay deegaanka Harar ama agagaarkiisa, qarnigii 15-aad.
• Xil iyo Mansab: Axmed wuxuu noqday amiirka Adal (boqortooyo Islaami ah oo ka jirtay Geeska Afrika), isagoo si weyn ugu soo caan baxay dagaalka iyo hoggaaminta ciidan.

2. Hoggaaminta Boqortooyada Adal

Axmed Gurey wuxuu hoggaamiye ka noqday Boqortooyada Adal xilli ay dagaallo joogto ah ka socdeen Geeska Afrika. Wuxuu ku guuleystay inuu mideeyo qabaa’ilo badan oo Soomaaliyeed iyo kuwo kale oo muslimiin ah, si ay isaga kaashadaan dagaalladii ka dhanka ahaa Itoobiya.

• Hadafkiisa: Axmed Gurey wuxuu go’aansaday inuu jebiyo boqortooyada Itoobiya ee Kiristaanka ahayd, taas oo xilligaas ku jirtay cadaadis culus oo dhinaca diinta iyo siyaasadda ah.
• Istaraatiijiyaddiisa: Wuxuu dhisay ciidan adag oo loo yaqaan "Ciidanka Jihad," isagoo kaashanaya xulafada Muslimiinta ee dibadda sida Khilaafadii Cusmaaniyiinta (Ottomans).

3. Dagaalladii Ugu Weyn

a) Dagaalka Axum iyo Itoobiya

Axmed Gurey wuxuu dagaallo isdaba joog ah ku qaaday boqortooyada Itoobiya, isagoo isticmaalaya xeelado casri ah iyo hub ka yimid Khilaafada Cusmaaniyiinta.

• Sanadkii 1529: Dagaalkii uu ku qaaday Itoobiya (Battle of Shimbra Kure) wuxuu si weyn ugu guuleystay, isagoo jebiyay ciidamadii Itoobiya ee uu hoggaaminayay boqorkii waagaas, Lebna Dengel.
• 1531: Axmed Gurey wuxuu qabsaday qaybo waaweyn oo ka mid ah dhulka Itoobiya, gaar ahaan caasimadda Dabra Libanos iyo magaalooyin kale.

b) Adeegsiga Hub Casri ah

• Axmed Gurey wuxuu ka faa’iidaystay taageerada Cusmaaniyiinta, kuwaas oo siiyay qoryaha casriga ah (arquebuses) iyo khubaro milateri oo gacan ka siisay dagaalladiisa.
• Adeegsiga hubkan casriga ah wuxuu beddelay is-beddelka awoodda dagaalka ee gobolka.

4. Taariikhda Guusha iyo Guul-darrada

Guulaha:

• Axmed Gurey wuxuu noqday mid ka mid ah halyeeyadii ugu waaweynaa ee muslimiinta Geeska Afrika, isagoo jebiyay boqortooyooyin awood leh sida Itoobiya.
• Wuxuu ku guuleystay inuu mideeyo bulshada muslimiinta ah ee gobolka, taas oo ahayd mid aan horey loo arag.

Guul-darrada iyo Geerida:

• 1543: Axmed Gurey wuxuu ku dhintay dagaalka uu ka hortagayay ciidamada Itoobiya oo taageero ka helayay Boortaqiiska, gaar ahaan dagaalkii Wayna Daga (Battle of Wayna Daga).
• Geeridiisa kaddib, ciidamada Adal way burbureen, waxaana soo noqday xoogga boqortooyada Itoobiya.

5. Taariikhda iyo Dhaxalka Axmed Gurey

Axmed Gurey wuxuu leeyahay dhaxal qoto dheer oo taariikhi ah iyo mid diimeed:

• Taariikhda Geeska Afrika: Wuxuu saameyn ku yeeshay isbeddellada taariikheed ee Geeska Afrika, isagoo daciifiyay boqortooyadii Itoobiya muddo sanado ah.
• Dhiirrigelinta Muslimiinta: Axmed Gurey wuxuu noqday tusaale hoggaamineed oo muslimiinta Geeska Afrika ay ku faanaan.
• Xasuusta Soomaalida: Soomaalidu waxay Axmed Gurey u xusaan inuu ahaa halyey qaran oo u dagaallamay difaaca dhaqankooda iyo diintooda.

6. Dhibaatooyinka ku Xeernaa Taariikhdiisa

Inkastoo Axmed Gurey uu ahaa halyeey, waxaa jira muran ku saabsan sida loo turjumay dagaalladiisa.

• Qaar ka mid ah taariikhyahannadu waxay u arkaan halyey Islaami ah, halka kuwo kalena ay ku tilmaamaan hoggaamiye dagaal oo daneynayay ballaarinta xukunkiisa.
• Waxa uu sidoo kale noqday halyeey lagu faano gudaha Soomaalida, halka Itoobiyaanka qaar ay u arkaan inuu ku ahaa cadaawad taariikhi ah.

Gunaanad

Axmed Gurey wuxuu ahaa hoggaamiye taariikhi ah oo caan ka noqday dagaalladii qarnigii 16-aad ee Geeska Afrika. Geesinimadiisa, kartidiisa milatari, iyo dhiirrigelinta uu siiyay bulshada muslimiinta ah waxay u suurtageliyeen inuu noqdo mid ka mid ah halyeeyada ugu caansan taariikhda Soomaalida iyo Geeska Afrika. Wuxuu dhaxal ka tagay sheekooyin dhiirrigelin ah oo ku saabsan hoggaamin, is-mideyn, iyo difaaca sharafta diinta iyo dhaqanka